کوچِ شامار

شابک: 9786009840670   
  • shamar3
  • shamar44
٣٠٠٠٠
تومان
محصول در انبار
رمان برگزیده‌ی بیستمین دوره‌ی جایزه‌ی ادبی مهرگان

کوچ شامار رمانی است که زندگی یک کوچنده‌ی کُرد را روایت می‌کند. شامار پس از زلزله‌ی کرمانشاه، در عین سوگواری بهناگزیر مادر خود را در گوری گروهی جا می‌گذارد و با کوله‌باری از متون آئینی، و خاطرات و زیسته‌های دوران دانشجویی به پایتخت پناه می‌برد؛ او حین تجربه‌ی اشتغال در"کمپِنجات"، شاهد زوال روح و تن خود و همه‌ی نام‌هایی است که در دفترِ گزارش‌کار روزانه می‌نویسد.

 این رمان روایتی چند لایه دارد؛ از گذار ذهنی شخصیت‌ها به دوره‌ی قاجار تا سکونت و زیستن در مکان‌های استعاری، از صیرورت در متون قدیم تا شرح بدن‌هایی که به زخم‌های التیام‌ناپذیر دچار شده‌اند.

شامار در واقع صورت دیگر شخصیت میژو در نفس‌تنگی است؛ رمان قبلی فرهاد گوران که چند تن از منتقدان و صاحب‌نظران ادبیات آن را بهترین رمان دوره‌ی خودش خواندند.

راوی کوچ شامار جایی به نقل از پدرش می‌گوید؛ ستاره‌ام پشت سرم سرنگون شده است. بنابرین می‌کوشد با فراخواندن دختری که به او عشق می‌ورزد، پرتویی از آن ستاره برگیرد و به تاریکی آینده بتاباند.

 


 

انهدام رستگاری در هذیان واقعیت

 

 رمان «کوچ شامار» در سه فصل یا اپیزود اصلی شکل گرفته که در عین استقلال نسبی از یکدیگر، در چند نقطه کانونی تلاقی پیدا می‌کنند و به هم می‌پیوندند. ساختار رمان، ساختاری هوشمندانه است که با شاکله‌ای مشابه با نوار موبیوس، طراحی شده و پیش می‌رود. نوار موبیوس اصطلاحی است برگرفته از هندسه‌ی توپولوژیک که بارها در تحلیل متون و آثار مختلف ادبی و هنری به کار گرفته شده است: نواری مستطیل شکل که بعد از یک بار تاب دادن آن به دور خودش، دو انتهای آن به هم وصل می شود. حال اگر روی هر طرف این نوار خطی ممتد ترسیم کنیم و آن را ادامه دهیم تا جایی که یک دور کامل روی حلقه زده شده باشد، در پایان کار در کمال تعجب مشاهده خواهیم کرد که روی طرف دیگر نوار هم خطی مشابه به صورت خودکار ترسیم شده است. درواقع انگار هر نقطه روی این نوار همزمان هم بیرون و هم درون است و از هر نقطه درون آن حرکت کنیم به بیرون پرتاب می‌شویم و بالعکس. براین اساس و به طرزی مشابه در رمان «کوچ شامار» هم وقتی نویسنده دارد روی یک سطح یا رویه معین حرکت می‌کند، به صورت موازی و ناخودآگاه دارد رویه یا سطح پشت آن را هم نشان‌گذاری می‌کند: در این رمان در لایه اول، به ظاهر فقط حدیث غربت و آوارگی شامار روایت می‌شود که از دیار خود کوچ کرده و به تهران آمده و در ادامه سروکارش به کمپنجات می‌افتد اما همزمان در لایه دیگر اثر، عملا به آناتومی وضعیت اجتماعی-اقتصادی جامعه امروز و نقادی زیرپوستی مناسبات قدرت می‌پردازد.

نکته جالب توجه در این رمان این است که رویکردش نسبت به مسائل جاری و مختصات شکل دهنده موقعیت اینجا و اکنون، نسبت به سایر رمان‌های فارسی که اخیرا منتشر شده‌اند، ملموس‌تر و واقعی‌تر است و برای طیف گسترده‌ای از خوانندگان که مناسبات عینی کارگری-کارفرمایی، حقوق‌بگیری، مصاحبه‌های استخدامی در موسسات کاریابی را از سر گذرانده‌اند، کاملا ملموس می‌نماید. در اینجا مسئله سیطره شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌داری نوظهور شخص‌محور، روابط ناپایدار کارگری-کارفرمایی، وضعیت NGOها و پشت پرده‌های آلوده این جمعیت‌های به ظاهر غیرانتفاعی و وضعیت غم‌بار کمپ‌های ترک اعتیاد، همه و همه به نیشتر نقدی درونماندگار و مبتنی بر روایتگری جزءبه جزء سپرده شده‌‎اند و می‌توان مشاهده کرد که با حرکت روی این نوار موبیوس، همچنان که در یک رویه، وضعیت روانی و سرگذشت آدم‌های داستان پیش می‌رود، در رویه دیگر این روند انتقادی تلخ ردگذاری می‌شود و البته با سرعتی متفاوت جلو می‌رود و نقطه قوت کار این است که همه این اتصالات و نشان‌گذاری‌های دوطرفه نه محصول یک تمهید از پیش طراحی شده یا مهندسی شده توسط نویسنده بلکه تاثیر جانبی نگارشی غریزی و ناخودآگاه هستند و ردپای دخالت نویسنده را محو کرده و کنار می‌زنند. بررسی ما از لایه‌بندی و ساختار این رمان در دو محور کلی انجام می‌شود که به خاطر همپوشانی خاصی که با هم پیدا می‌کنند، می‎‌توانند متر و معیار خوبی برای ارزیابی رمان به دست دهند. این دو محور کلی عبارت‌اند از:

۱. بررسی انهدام سوژه‌های سه‌گانه روان‌شناختی

۲. بررسی کارکردهای نوشتار اعترافی

محور اول- بررسی انهدام سوژه های سه گانه روانشناختی:

 ...

سوژه واحد و بی‌نقصی که از سر اراده معطوف به شناخت جهان و سیطره بر فضای پیرامون، با ابعاد پیچیده و رنجبار واقعیت رودررو می شود، زیر فشار مرگبار حملات آن، دچار شقاق و انهدام می شود و در یک مدل مفهومی فرضی و مبتنی بر اختلالات روانشناختی، به سه جزء مستقل اما مرتبط تجزیه می شود: سوژه پارانوئیک، سوژه هیستریک و سوژه شیزوفرنیک: سه جلوه از انهدام راوی در فرایند جست وجو و کشف محیط پیرامون و برساختن روایتی یک دست از آن.

 

در رمان «کوچ شامار» برای هر کدام از این سوژه‌های سه گانه، مابهازایی داستانی وجود دارد که می‌توان آنها را نمایندگان هریک از این گفتارهای روانکاوانه به حساب آورد. شخصیت‌هایی نمونه‌وار (exemplary) که با هم تشکیل یک مثلث ارتباطی ویرانگر می‌دهند: «میموا» به عنوان نماینده سوژه هیستریک، «کیومرته» به عنوان نماینده سوژه شیزوفرنیک، «شامار بوربور» به عنوان نماینده سوژه پارانوئیک. هستی‌شناسی سوژه هیستریک را می توان با رجوع به مطالعه درخشان زیگموند فروید و یوزف بروئر در رساله مشهورشان «مطالعاتی در باب هیستری: مورد قاضی شربر» که به سال ۱۹۱۳ منتشر شد، مورد واکاوی قرار داد. قاضی شربر، دچار روان‌رنجوری بود و بعد از اولین مرتبه بستری شدنش در تیمارستان، شرحی اتوبیوگرافیک از احساسات و برداشت های خودش را منتشر کرد. او فکر می کرد که پزشک معالجش می خواهد او را به زن تبدیل کند. در پنجاه ویک سالگی مجددا در تیمارستان بستری شد، در حالی که این بار حالش به مراتب وخیم تر بود و شدیدا خود را تحت شکنجه و آزار حس می کرد و در سال ۱۹۱۱ درگذشت. از نظر فروید، هذیان پارانوئیک او حاصل مکانیزم تدافعی او در برابر میل سرکوب شده اش نسبت به پزشکش، پروفسور فلیکس بوده است. پس اولین مسئله در رابطه با سوژه هیستریک، همین ترس و واهمه همیشگی او از تبدیل شدن به چیزی غیر از خودش است. تبدیل شدن به حیوان، اشیاء، تغییرجنسیت یافتن یا دگردیسی منجر به بیگانگی از خویشتن. به قول لاکان میل هیستریک دقیقا بسان میل دیگری تجربه می شود. این ترس و تشویش دائمی باعث اضمحلال روانی سوژه هیستریک و فروپاشی او می شود. معضل دوم این است که در هیستری همیشه یک جور تمایل افراطی و بیمارگونه نسبت به کنش و دست زدن به اقدام فوری وجود دارد (دقیقا برخلاف روان رنجور وسواسی که در او امساک از عمل و دلزدگی محض کاملا محسوس است). از این نظر، سوژه هیستریک نقش یک معترض همیشگی را بازی می کند که حتی از سرپیچی هم سرپیچی می کند. سوژه هیستریک تحت تاثیر نیروی اعمال ناپایدار خویش، به سوی اضمحلال حرکت می کند و پس از فروپاشی سوبژکتیویته خود، می تواند حقیقت دردناک زندگی خود را دریابد.

حال اگر با این مقدمه در شخصیت های پرداخته شده در رمان «کوچ شامار» دقیق شویم، در می یابیم که میموآ بیش از دیگران علائم سوژه هیستریک را از خود نشان می دهد. او خودش را در آنات مختلف با طبیعت و محیط اطراف و آدم های دیگر و حتی با جلوه های یک تاریخ اسطوره ای-استعاری کهن یگانه می پندارد و بیان ازهم گسیخته او به عنوان یک معترض همیشگی و مشتاق کنش، با خصیصه های حاکم بر سخن سوژه هیستریک تشابه زیادی دارد.

حال به ضلع دوم این مثلث روانشناختی بپردازیم. سوژه پارانوئیک که مشخصه های آن، خودمحوری مفرط، استیلای امر منفی و گرفتاری در چرخه بی پایانی از توهم و سرگشتگی است که او را به این سمت سوق می دهد که باور کند دیگری خوب، فقط دیگری مرده است. در ذهنیت او توده ها در حالت خط خورده و محوشده احضار می شوند و پیشاپیش فاقد هستندگی فرض می شوند. بهترین مثال آن را می توان در داستان معروف «شاه گوش می کند» نوشته ایتالو کالوینو ملاحظه کرد. در داستان کالوینو، پادشاه مبتلا به پارانوئید، از ترس شورش زیردستان، دچار وسواس شنیدن بی پایان همه صداهای محیط پیرامون شده است: پچپچه ها، نجواها، غژغژها، شیپورها و غیره. وسواس شنیداری او تا جایی پیش می رود که کاخ سلطنتی به بخشی از گوش شاه تبدیل می شود و او بدین ترتیب به ورطه پایان ناپذیری از هرمنوتیک پارانوئیک می افتد. نوعی تفسیر و تک گویی بی پایان که در شخصیت های پیش گفته در رمان «کوچ شامار» هم نمود پیدا کرده اند.

شامار بوربور به عنوان شخصیتی با حساسیت بسیار بالا که درگیر کشف رمز از روابط اقتصادی- اجتماعی و نظم آهنین حاکم بر کمپ شده است و برون ریز دریافت هایش را می توان در مکاشفات او زیر درخت وقواق مشاهده کرد، همخوانی بیشتری با سوژه پارانوئیک دارد. شامار به عنوان شخصیتی پارانوئیک که میل درونی خود را در قالب مشاهده دیگری مرده تجسم بخشیده است، گاهی اصلا آدم ها را زنده نمی بیند. مثلا در صحنه مربوط به مهمانسرایی که شبی در آن اقامت کرده است و شاهد یک قتل می شود، او پیشاپیش ساکنان اتاق مجاور را به صورت اشباحی محو و مرده می بیند و بعد هم انگار تلقی ذهنی او از مرده بودن آنها محقق و معلوم می شود که واقعا قتلی رخ داده است. شامار تمام این صحنه را از سوراخ کلید اتاق تماشا می کند که این کار او هم یادآور کنش انحرافی «تام چشم چران» یکی دیگر از شخصیت های روان رنجور فرویدی است، فیگوری که کارش دید زدن از سوراخ کلید بوده است و این تماشا کردن شامار بوربور از روزنه سوراخ کلید، در بخش دیگری از رمان کوچ شامار باز هم تکرار می شود.

درنهایت به سوژه شیزوفرنیک می رسیم که اوج فروپاشی روانی سوژه است و از ویژگی های اصلی آن می توان به هذیان گویی، اختلال چندشخصیتی و چندزبانی اشاره کرد. کیومرته در این رمان چنین خصایلی دارد: کسی که از دنیای پرزرق و برق سرمایه داری به عنوان یک تاجر فرش امریکا رفته، کنده شده و حالا به اعماق تاریک کمپنجات پرتاب شده و حتی نوع سخن گفتن او که رفت وبرگشتی بین فارسی و انگیسی است و دلالت بر چند زبانگی اش دارد؛ او را به غریبه ای حتی در میان غریبه های دیگر تبدیل کرده است. اگر به یاد بیاوریم که اصطلاح شیزوفرن اساسا در لغت به معنای روان-گسیخته است، آن گاه در توصیف شخصیت کیومرته به عنوان سوژه ای شیزوفرن اطمینان بیشتری حاصل می کنیم. این سوژه های سه گانه روانشناختی در کالبد سه نماینده عجیب وغریب که مابازای روایی آنها را تجسم می بخشند، به تدریج تکامل می یابند و انرژی روایت، مصروف بازنمایی نابسامانی ها و گرفتاری های آنها می شود و سرانجام در اواخر داستان، شکاف میان آنها قابل گذشتن می شود و می توانند پازل ناتمام یکدیگر را کامل کنند.

محور دوم- بررسی کارکردهای نوشتار اعترافی:

سخن اعترافی در فصل کمپنجات به شکل پررنگی حضور دارد. جایی که تصویر تکان دهنده ای از اردوگاه به عنوان یکی از تامل برانگیزترین مکان های مورد بحث در تفکر سیاسی و فلسفی معاصر به ویژه در دهه های اخیر (به واسطه ارجاعات و ایده پردازی های آگامبن در مجلدهای مختلف پروژه هوموساکر) ترسیم شده است.

در تاریخ ادبیات جهان، رمان های مهمی با موضوع کمپ (اردوگاه) نوشته شده اما در داستان نویسی فارسی کمتر به این موضوع پرداخته شده است. حالا رمان «کوچ شامار» بخش مهمی را در فصل کمپنجات (در حدود صد صفحه از کتاب) به موضوع معطوف کرده است و مهم تر اینکه در این فصل مضمون اعتراف و نوشتار اعترافی، بیشترین ارزش افزوده نشانه شناختی را ایجاد کرده است. در کمپنجات دو مسئله اصلی در مرکز توجه قرار داده می شوند: یکی فرایند سم زدایی و ترک اعتیاد معتادان ساکن در اردوگاه و دیگر اجبار کردن آنها به تذکره نویسی روزانه. آنها باید گزارش احوال روزانه شان را در قالب نوعی نوشتار اعترافی اتوبیوگرافیک، برای روانپزشک مقیم کمپ که از طرف شهرداری گمارده شده است، بنویسند و این کار ظاهرا با هدف کمک به درمان آنها و احتمالا نوعی فرایند تصعید و پالایش روانی انجام می شود.

اما از نظر ژاک دریدا، ادبیات اعترافی چیزی بیش از اتوبیوگرافی صرف است چراکه اعتراف عموما روایتی از زندگی یک فرد است که فقط به صورت غیرمستقیم و از طریق انحرافش به سمت زندگی های دیگر، امکان روایت شدن پیدا می کند. مثلا اینکه بتوانیم از طریق نوشته های یک نفر راجع به دیگران، خود او را بشناسیم و این دیگران می توانند هر کسی باشند: دوستان و خانواده او، نویسندگان دیگر و حتی شخصیت های تاریخی مختلف. دریدا این نوع اتوبیوگرافی مبتنی بر دیگری را خود-دیگری زندگینامه (اتوبیوگرافی) نامیده است. به همین سیاق، فصل کمپنجات را می توان به عنوان نمونه ای غیرشخصی از ادبیات اعترافی قرائت کرد که نویسنده با سپردن جریان روایت به دست شخصیت های استقراریافته در کمپی دورافتاده در حاشیه تهران، امکان بروز سخن اعترافی را فراهم کرده است. اعتراف غیرشخصی از این نظر که در ادبیات ما برخلاف ادبیات و فرهنگ اروپایی، اعتراف عملی پذیرفته شده و متداول نیست و سابقه قابل ذکری ندارد. در ادبیات معاصر فارسی غیر «سنگی بر گوری» جلال آل احمد که آن هم بعد از مرگ نویسنده منتشر شده و روایتش زیرلایه های متراکمی از شرم و حیا و پرده پوشی پنهان داشته شده است، نمونه ادبیات اعترافی به معنای واقعی آن سراغ نداریم.

در رمان گوران هم البته این خود نویسنده نیست که دست به اعتراف می زند بلکه باز هم با درجه ای محافظه کاری، اعترافات پراکنده در دهان شخصیت های از همه جا رانده ومانده کمپ که هویت اجتماعی مخدوشی دارند و دست کمی از «حیات برهنه» (Bare Life) ندارند، گذاشته شده تا از این طریق نسخه ای ابتدایی از ادبیات اعترافی تولید شود. اما در غرب به خاطر جایگاه آیینی عمل اعتراف در کلیسا و پذیرش همگانی آن به عنوان پیش شرط رستگاری، آثار ادبی با جرئت و خاطری آسوده به سمت نوشتار اعترافی کشیده شده اند. البته باید در نظر داشت که ادبیات اعترافی هم در سیر تطور خود، مراحل تکاملی مختلفی را از سر گذرانده است و برای مثال در مقطعی بعد از انتشار کتاب «خطرات یک تریاک خور انگلیسی» نوشته دو کویینسی، در اعترافات منتشرشده جنبه هذیان گویی بیمارگونه پررنگ تر می شود و راوی به بیماربودن خود هم اعتراف می کند حال آن که تا پیش از آن، در اعترافات کسانی چون اگوستین و شاتوبریان و روسو، فرض بر این بود که آدمی سالم دارد اعتراف می کند.

چرخش بعدی در ادبیات اعترافی، در جریان تکامل ادبیات مدرنیستی اتفاق افتاد و باعث شد که اعترافات به مرور به نوشته هایی بدون مخاطب و فی نفسه تبدیل شوند که راوی نه برای مخاطبی مشخص، بلکه صرفا برای خودش اعتراف می کند و لاجرم هرچه بیشتر به ژانر تک گویی درونی بی پایان تبدیل می شود.

کنار هم قرارگرفتن نوشتار اعترافی و سوژه های هیستریک در فصل کمپنجات رمان «کوچ شامار»، امر دور از ذهنی نیست و کاملا با یافته های روانکاوانه مطابقت دارد. چراکه ارتباط نزدیک میان نوشتار اعترافی و انحلال سوژه هیستریک را فروید و بروئر در همان پژوهش معروف شان به سال ۱۹۱۳ مورد اشاره قرار داده اند و اعتراف را یکی از راه های اصلی تخلیه روانی و درمان هیستری معرفی کرده اند. اما در متن روایت «کوچ شامار» نمونه های اجراشده از سخن اعترافی کمتر دیده می شود، یعنی بیان گری سخن اعترافی از زبان اشخاص و افراد داستان، به نحو کامل تولید و اجرا نشده و فقط در سطح کلان روایت و اشارات راوی به شرح حال نویسی معتادان برای روانپزشک اردوگاه باقی مانده است و به همین خاطر جای خالی اجرای سخن اعترافی در این کتاب احساس می شود. البته باید توجه داشت که اعتراف همیشه هم کارکرد روان درمانی ندارد بلکه گاهی جنبه تادیبی یا تعذیب پیدا می کند و به ابزاری برای مراقبت و انقیاد در معنای فوکویی کلمه تبدیل می شود. اعتراف در این معنا به شکلی نظام مند در خدمت برقراری جامعه انضباطی و کنترلی قرار می گیرد که نمونه های آن را در جریان ساحره سوزان در قرون وسطی یا اعتراف گیری از راهبه های گنهکار و منحرفان اخلاقی در اروپا سراغ داریم. فوکو حتی وجه اشتراک اعتراف کلیسایی با اقدامات روان پزشکی را همین اعمال انضباطی سخت بر بدن و روان محکومین دانسته است.

در رمان «کوچ شامار»، این بعد تعذیبی و انضباطی به صورت کامل وجود دارد و در بعضی از قسمتها بسیار پررنگ می شود. اساسا حضور روانکاوانی مانند آقای طریقت را که از طرف شهرداری در کمپنجات مستقر شده، با همین رویکرد می‌توان تحلیل کرد. اینکه او اگرچه ظاهرا برای روان‌درمانی به کمپ آمده‌اند اما روابط پشت پرده‌اش با نهاد طرف قرارداد و زدوبندهای اقتصادی که در رمان رونمایی می‌شوند، حاکی از آن است که حضور او هم بخشی از یک طرح و توطئه کلی برای اعمال انقیاد و کنترل بر اردوگاهیان است. در رمان «کوچ شامار» به تاسی از اندیشه های فوکو، نشان داده می شود که اعتراف، امری ذاتی در نهاد بشر یا نیازی درونی نیست بلکه حرکتی قراردادی و برساخته است که بر اثر اعمال نیرو و قدرت بر سطح درون یا بیرون سوژه تحت انقیاد، برون‎‌ریز می‌کند. جالب اینکه در «کوچ شامار» برای ثبت اعترافات افراد در کمپ، حتی فرمتی مشخص و از پیش طراحی شده در اختیار آنها قرار می دهند و این گواهی است بر هرچه بیشتر کانالیزه شدن مقوله اعتراف در جوامع انضباطی. همین نگاه موشکافانه نویسنده به ماهیت قراردادی اجتماع، اقتصاد بازار و متون اعترافی به همراه رصدکردن دقیق روند فروپاشی آنها در جهانی معناباخته، امکانی فراهم می کند تا ضمن کشف رمز از یکی از نمودهای امروزی تباهی در مکان هندسی اردوگاه، تناظری معنادار میان مثلث روانشناختی و مثلث فرهنگی ادبی برقرار کنیم: «نویسنده- بازار- متن» و «شیزو-هیستری-پارانویا»، که نویسنده در راس مثلث فرهنگی ادبی است و شیزو در راس مثلث روانشناختی.

 

فرشید فرهمندنیا 

روزنامه شرق / ۳۱ تیرماه ۱۳۹۸ 

 

 


مصائب انسان‌ بودن؛ درباره‌ی کتاب «کوچ شامار»

«کوچ شامار» روایت زندگی و کوچ فردی به نام شامار بوربور است. شامار در زلزله کرمانشاه تمام اعضای خانواده خود را از دست می‌‌دهد. مادرش را در یک گور دسته جمعی دفن می‌‌کند و با کوله-باری از غم و اندوه و پریشانی به تهران کوچ می‌‌کند و در تهران دنبال کار می‌‌گردد. بعد به دیدار دوست دوران دانشگاهش می‌‌رود و...

 این رمان از چند وجه قابل بررسی است. بخش اول اسطوره‌‌شناسی و تعلق خاطر نویسنده به ساخت و خلق فضاهایی است که در آن تاریخ، افسانه و اسطوره درهم می‌‌آمیزد و باعث خلق شناختی جهان داستانی خودش می‌‌شود. بخش دوم نوع روایت گوران به لحاظ ساختار رمان‌‌نویسی است یعنی روایت‌‌های تودرتویی که به نوعی از آن می‌توان به روایت‌‌های‌هزار و یک‌‌شبی یاد کرد؛ روایتی که از دل آن یک روایت جدید سربرمی‌‌آورد و...
ارزشی که نویسنده برای مفاهیم سمبلیک در این رمان قائل است به هیچ‌وجه قابل چشم‌پوشی نیست، حتی انتخاب اسامی شخصیت‌‌های رمان از شامار و کیومرته و... همه و همه از روی شناخت نویسنده بوده است. برای نمونه درخت وقواقی که در محوطه کمپ نجات است و میموای درویش مسلک می‌‌رود پای درخت و آنقدر گریه می‌‌کند که خاک از اشک چشمش، تر می‌‌شود. درخت وقواقی که عبدالحسین بن احمد اصفهانی در کتاب مصور «البلهان» از آن می‌گوید: «درخت وقواق درختی باشد که از آن سرهای آدمیان بروید و چون باد در آن پیچد از دهان اینان صدای واق‌واق آید. و دیوان زیر این درخت سرخوش باشند. بامداد بهارش باشد و شبانگاه خزان کند. چون روز پیش آید برگ‌هایش در آشوب افتد و چون شب آید برگ‌ها فروریزد!» یا اسبی که به ناگهان در یک شب بارانی جلوی در کمپ پیدایش می‌‌شود. همه و همه نقش اسطوره‌‌ای و سمبیلک خود را در رمان ایفا می‌‌کنند.
گوران در این رمان به باورهای اساطیری هم پرداخته است؛ برای نمونه جایی در صفح

Share